روش های پرورش گوسفند و بز در ایران (۳)
خلاصه این اطلاعات می تواند به آنانکه در باره پرورش گوسفند و بز به عنوان یک شغل زودبازده کنجکاو هستند کمک کرده و آنان را در جمع آوری اطلاعات لازم برای تصمیم گیری کمک نماید.
روش های پرورش گله های گوسفند در کشور با توجه به شرایط اقلیمی متفاوت حاکم بر مناطق جغرافیایی کشور به یکی از سه روش زیر می باشد:
- روش مرتعی (کوچ رو یا عشایری) که مختص ایلات و عشایر است.
- روش مرتعی زراعی (نیمه متمرکز یا نیمه کوچ) که روشی است که در برخی مناطق روستایی متدوال است.
- روش زراعی (متمرکز یا صنعتی)
الف) روش مرتعی (کوچ رو یا عشایری)
در این روش در تمام طول سال گله از مراتع ییلاقی، میان بند و قشلاقی تعلیف می کند. در فصول بهار (از اواسط بهار) و در طول تابستان گله در مراتع ییلاقی و در فصول پاییز (اواسط پاییز) و در طول زمستان گله در مراتع قشلاقی است. گله ها در بقیه سال، در مراتع میان بند، حدفاصل ییلاق و قشلاق نگهداری می شوند. در این نوع پرورش، کمک تغذیه دستی در حداقل ممکن انجام می شود و میزان آن بستگی به وضعیت اقتصادی گله دار و وضعیت آب و هوا دارد. این روش به دوشکل کلی در کشور وجود دارد.
روش اول: روش تمام کوچ استانی است که تمام مراحل کوچ گله در یک منطقه اکولوژیکی در داخل استان انجام می گیرد. مانند ایلات استان کرمانشاه که با استفاده از دو منطقه گرمسیری استان مانند قصرشیرین و سرپل ذهاب و مناطق سردسیری غرب استان (صحنه و کنگاور) اقدام به پرورش گله های نژاد سنجابی می نمایند.
روش دوم: روش تمام کوچ منطقه ای است که مراحل مختلف کوچ در یک منطقه اکولوژیکی خاص که بین دو یا چند استان پراکنش جغرافیایی دارد انجام می گیرد. مانند عشایر یارم طاقلو همدان که با فرا رسیدن فصل سرما گله های خود را از مسیر استان لرستان به سمت خوزستان کوچ داده و با فرا رسیدن فصل گرما در خوزستان به سمت منطقه ییلاقی همدان کوچ می دهند.
نکته حائز اهمیت آن است که به دلایل کاهش کیفی مراتع، عدم تطابق جمعیت دام، محدودیت ظرفیت تعلیف مراتع، فقدان آب در مراتع، فقدان امکانات رفاهی معیشتی، تبدیل اراضی مرتعی به دیم و کمبود فیزیکی شدید مراتع میان بند، این روش رو به کاهش و محدود شدن گذاشته است. این سیستم بیشتر ویژه ایلات بوده است که خود دارای روش های مختلف می باشد. به غیر از عشایر و ایلات، جوامع پرورش دهنده دیگری که ساختار عشایری نداشته و اصطلاحا به نام دامداری متحرک نامیده می شوند به این روش متمایل هستند.
ب) روش مرتعی زراعی (نیمه کوچ و نیمه متمرکز)
در این روش، گله در فصول بهار و تابستان در مراتع ییلاقی به سر برده و در فصول پاییز و زمستان با استفاده از تعلیف پس چرهای زراعی و تغذیه دستی در آغل، پرورش و نگهداری می شوند که این روش به سه شکل زیر متداول است.
ب-۱) در مناطقی که پاییز و زمستانهای سرد و طولانی داشته و پس از بازگشت گله از مراتع ییلاقی، گله بیشتر به شکل تغذیه دستی در آغل نگهداری و پرورش داده می شود.
ب-۲) در مناطقی که در فصول پاییز و زمستان (بویژه زمستان) سرمای فوق العاده ای وجود نداشته و هوا از اعتدال نسبی برخوردار است پس از بازگشت گله از مراتع ییلاقی، تعلیف در پس چر های زراعی و باغی انجام و پس از اتمام پس چر، با علوفه دستی تغذیه می شوند.
ب-۳) در مناطق بیابانی و گرم و مرطوب، در اغلب ماههای سال گله از مراتع و پس چرهای موجود تعلیف و تغذیه نموده و تغذیه دستی بسیار محدود صورت می گیرد و استفاده از این روش به شدت تحت تاثیر تغییرات آب و هوا و قدرت اقتصادی گله دار قرار دارد.
ج) روش زراعی متمرکز
در این روش، پرورش گله همراه با کشت و زراعت (بویژه نباتات علوفه ای) توام است و ممکن است زمین زیر کشت نباتات علوفه ای در مالکیت و یا اجاره گله دار باشد. پس از فصل برداشت غلات بویژه گندم و جو و صیفی جات و برداشت میوه از باغات، گله از پس چر انواع نباتات زراعی و باغی تغذیه نموده و پس از پایان پس چر زراعی (فصل زمستان) از مواد غذایی تولیدشده در مزرعه و یا خریداری شده تغذیه می شود و در فصول بهار و اوایل تابستان، گله از زمین های آیش، بایر و احیانا مراتع اطراف منطقه و مزرعه تعلیف می شود. این روش در گذشته محدود به مزارع بزرگ، کشت و صنعت های دامپروری و ایستگاههای دولتی بوده است لیکن چند سالی است که گله داران دارای مالکیت اراضی کشاورزی، تلفیق گله داری و کشت علوفه را تجربه نموده و با بدست آوردن نتایج موفق اقتصادی، این روش در کشور رونق یافته است. در این نوع پرورش، گله های داشتی و پرواری تحت پوشش آن قرار گرفته و مدیریت گله، متاثر از عواملی همچون میزان اراضی زیر کشت و دور و نزدیکی به بازار فروش برنامه ریزی می گردد.
