اصطلاحات و مفاهیم اولیه و انواع پرورش گوسفند و بز (۲)
خلاصه این اطلاعات می تواند به آنانکه در باره پرورش گوسفند و بز به عنوان یک شغل زودبازده کنجکاو هستند کمک کرده و آنان را در جمع آوری اطلاعات لازم برای تصمیم گیری کمک نماید.
بره نوزاد: ۰ تا ۲ هفتگی
بره شیرخوار: ۲ هفتگی تا ۳ ماهگی
بره پرواری: ۳ تا ۶ ماهگی
بره: ۶ تا ۱۲ ماهگی
شیشک: ۱۲ تا ۱۸ ماهگی
بالغ (قوچ و میش): یکساله به بعد
تصمیم برای اینکه چه نژاد یا نژادهایی را پرورش دهیم بسیار مهم است. بنابراین اولین و مهمترین توجه هر دامداری برای انتخاب نژاد، مشخص شدن انگیزه و هدف او از پرورش دام است. آیا هدف تولید الیاف پشمی یا کرک است؟ یا منظور دامدار تولید شیر و گوشت و فروش آن در بازار است؟ نوع پاسخ به این سؤالات دامدار را در انتخاب نژاد پرورشی هدایت می کند. در مرحله دوم قیمت نژاد و در دسترس بودنآن تأثیرگذار است و باید مورد توجه قرار گیرد. اگر هدف از پرورش دام به صورت داشتی است باید نژادهای موجود را مطالعه کنید و هر کدام با شرایط منطقه سازگارتر و امکان دوقلوزایی و چندقلوزاییآنها بیشتر است خریداری شود. اگر هدف از پرورش گوسفند برای پرواربندی است باید از نژادهای گوشتی که با شرایط منطقه سازگارترند استفاده نمائید.
پرورش گله های گوسفند را می توان بر اساس اهداف پرورش به شرح زیر دسته بندی کرد:
الف) پرورش گله های داشتی
در دام داشتی هدف و منظور از نگهداری و پرورش عبارت است از حداکثر تولید بره و بزغاله در سال و نیز تولید شیر، فرآورده های لبنی و پشم و کرک. در روش داشتی معمولاً با توجه به سلامتی و خصوصیات ژنوتیپی و فنوتیپی، دام را تا حداکثر سن اقتصادی در گله نگهداری می نمایند تا بتوانند استفاده بیشتری در طول دوران عمر اقتصادی از آن داشته باشند. معمولاً در این روش دام را تا ۴ الی ۵ شکم زایش در مدت عمر نگهداری می نمایند. دامدار از فروش بره ها یا بزغاله های نر و اضافه بره ها و بزغاله های ماده، فروش پشم، شیر و فرآورده های آن درآمد کسب می نماید. در ایران اکثر عشایر و برخی از روستاییان گوسفند و بز داشتی را با این هدف نگهداری می کنند.
معمولا به ازای هر ۵۰ راس میش یک راس قوچ در نظر می گیرند که این نسبت بسته به نژاد، جثه و … قابل تغییر است. با توجه به هدف از نگهداری گله در این روش، جیره غذایی گله گوسفند و بز داشتی با گله پرواری متفاوت است.
ب) پرورش گله های پرواری
پرواربندی دام به حرفه و فنی از دامداری اطلاق می گردد که درآن با تنظیم یک جیره غذایی متناسب و متوازن در طی یک دوره زمانی مشخص، استعداد و توان تولید گوشت در دام بروز می کند. بعبارتی پرواربندی دام به معنی چاق کردن دامهای لاغر خصوصا نژادهای گوشتی است به شکلی که توان تولید نهایی دام برای تولید عضله صرف شود. اصولاً دامداری حرفه ای، ایجاب می نماید تا برای کسب حداکثر مطلوبیت اقتصادی و سود که هدف تولید کننده است، از نهایت پتانسیل و توان دام جهت تولید استفاده شود. در ایران مدت پرواربندی دام سبک از ۷۵ تا ۱۲۰ روز و به طور متوسط ۱۰۰ روز می باشد. اصولاً هر زمان که اضافه وزن را بیشتر چربی تشکیل دهد باید خاتمه دوره پرواربندی اعلام شود. بدیهی است که این امر به عوامل مختلفی از جمله چگونگی خرید دام مناسب، سالم و ارزان قیمت، تهیه علوفه ارزان قیمت در فصول مناسب و انبارکردن آن، تأمین جایگاه مناسب و بهداشتی و دارا بودن اطلاعات فنی در مورد تهیه جیره های متعادل، سن و انتخاب نژادهای گوشتی، وضعیت بازار و غیره بستگی دارد. زمان عرضه بره های پروار شده به بازار را وزن نهایی و وضعیت قیمت خرید گوسفند در بازار تعیین می کند.
پرواربندی، خود با توجه به نوع حیوان، دارای دسته های زیر است:
- پرواربندی بره های شیری یا پرواربندی بره های زودرس (شروع پرواربندی در سن کمتر از ۳ ماهگی)
- پرواربندی بره های نر ۳ تا ۶ ماهه به مدت ۹۰ تا ۱۰۰ روز
- پرواربندی بره های ۶ تا ۹ ماهه به مدت ۹۰ تا ۱۰۰ روز
- پرواربندی میش و شیشک های ماده حذفی
- پرواربندی قوچ و شیشک های نر حذفی
– پرواربندی در حالت اول چندان در ایران رونق ندارد. دامداران به هیچ وجه تمایلی به فروش بره های خود در این سن را ندارند، چون بره ها در این سن وزن مناسبی برای فروش نداشته و در صورت فروش متضرر می گردند.
– حالت دوم (پرواربندی از سن ۳ ماهگی) بهترین حالت می باشد. توصیه اکید می گردد بره های با وزن کمتر از ۲۰ کیلوگرم و با دنبه های کوچک انتخاب گردد.
– بره های حالت سوم چون معمولا وزنی بالاتر از ۲۵ تا ۳۰ کیلوگرم دارند، چندان مقرون به صرفه نیست مگر اینکه بتوان از منابع غذایی ارزان قیمت استفاده کرد و یا اینکه بره های انتخابی از لحاظ توانایی ژنتیکی توانایی رشد مناسبی داشته باشند.
ج) پرورش گله های اصلاحی
در صورتیکه هدف از پرورش گله های گوسفند، ثبت اطلاعات و رکوردگیری به منظور بهبود کمیت و کیفیت صفات اقتصادی با استفاده از روشهای نوین اصلاح نژادی باشد، از چنین روشی (پرورش گله های اصلاحی) استفاده می کنند. هدف نهایی در این نوع از پرورش، فروش و توزیع والد نر و ماده اصلاح نژاد شده برتر می باشد.
