وبلاگ دستچین

کشند قرمز در سراسر جهان رخ می دهد، و بطور موثر منابع شیلات را در کشورهای نظیر اسکاندیناوی، ژاپن، کارائیب، اقیانوس آرام جنوبی و آبهای آمریکای شمالی و حتی ایران نابود کرده یا مشکلاتی برای آنها بوجود آورده است. همانطور که احتمالا خوانده اید یا شنیده اید و حتی دیده اید صدها وال و دلفین و… در آبهای امریکای شمالی، خلیج فارس و …تلف شده اند.

کشند قرمز نام پدیده ای است که به شکل صحیح تر بعنوان یک رشد یا شکوفایی جلبکی شناخته می شود که جلبکها رشد کرده و تجمعی را در جریان های آبی ایجاد می کنند ( در واقع نوع خاصی از فیتوپلانکتون ها رشد انفجاری پیدا می کنند و این پدیده را بوجود می آورند).

این جلبکها، بویژه فیتوپلانکتون ها، آغازیان تک سلولی هستند که ارگانیزمی مشابه گیاه دارند و می توانند بصورت انبوه رشد کنند، و گاهی دنباله های آنها در نزدیکی سطح آبها قابل مشاهده است.

انواع مشخصی از فیتوپلانکتون ها، مانند Dinoflagellate ، دارای رنگدانه های فتوسنتزی که از لحاظ رنگی از سبز به قهوه ای و قرمز متفاوت است، می باشند. سلول های فیتوپلانکتون که باعث ایجاد کشند قرمز می شوند شامل رنگدانه هایی برای جذب نور خورشید مورد نیاز برای تغذیه سلول، رشد و تولید مثل هستند. این رنگدانه ها هنگامی که بصورت میلیونی در یک نقطه جمع شوند رنگ قرمزی را بوجود می آورند اگر به یکی از این سلولها در زیر میکروسکوپ نظری بیاندازیم ممکن است رنگ طلایی تیره داشته باشد.

بعضی از dinoflagellate ها همچنین به علت وجود واکنشهای شیمیایی موجود در سلول خود نور بازتاب می کنند که منجر به نورانی بودن امواج اقیانوس و جای پاها در کنار ساحل در شب می شود. رنگ این جلبکها بستگی به نوع پلانکتون و دیگر عوامل نظیر شدت نور و زاویه تابش خورشید بر آب دارد.

وقتی که جلبکها بصورت انبوه ظاهر می شوند، به نظر می رسد آب تغییر رنگ داده و تیره می شود که این تغییر رنگ ممکن است از ارغوانی تا صورتی متمایز باشد. همه جلبکها به اندازه کافی انبوه نیستند که منجر به تغییر رنگ آب شوند، همچنین همه تغییر رنگ آبها مرتبط با رشد انفجاری جلبکهای قرمز نیست به علاوه کشند قرمز به طور کلی مرتبط به حرکات جزر و مدی(کشندی) آب نیست، بنابراین دانشمندان ترجیح می دهند از واژه شکوفایی جلبکی (Algae Bloom) استفاده کنند.

بعضی از کشندهای قرمز موجب، تولید سم طبیعی، تقلیل اکسیژن نامحلول یا دیگر اثرات مضر و آسیب رسان می شوند و عموماً بعنوان شکوفایی جلبکهای مضر (Harmful Algae Bloom) تعریف می شوند.

اثرات آشکار کشند قرمز، مرگ و میر انواع ماهیان، پرندگان دریایی و ساحلی، پستانداران دریایی و دیگر موجودات زنده است این سموم علاوه بر مرگ آبزیان، گاهی ناراحتی هایی برای مردم ساکن در ساحل ایجاد می کنند.

بطور مثال در مورد کشند قرمز در فلوریدا، علت مرگ و میر، آزاد سازی نوعی سم قوی موثر بر اعصاب که Brevetoxin نامیده می شود بود که بطور طبیعی بوسیله جلبکهای دریایی Karenia brevis تولید می شوند. (در ابتدا نام این جلبک دریایی Gymnodinium breve بوده است اما به علت تلاشهای فراوان دکتر Karen Steidinger در زمینه مطالعه و کنترل این پدیده به این نام تغییر داده شد.)

کشند قرمز که از سال ۱۳۶۹ تاکنون در آبهای جنوبی ایران رخ نداده بود، اما از هفتمین روز مهر ماه ۱۳۸۷ بر اثر تکثیر و شکوفایی سریع “فیتوپلانکتونی” از جنس Cochlokinium که یک ” دینوفلاژله پلانکتونی ” و دارای ” کلروپلاست “های زرد، سبز تا قهوه ای است و به رنگ قهوه‌ای متمایل به قرمز آشکار می‌شود در آبهای این منطقه مشاهده شد.

هنگامی که کشند قرمز به ساحل نزدیک می شود اثرات ظاهری آن مشخص می شود که عبارتند از مرگ ماهیان، سوختن چشمها و بینی های حساس و سرفه های خشک. وقتی که این شکوفایی بسیار شدید باشد، ماهیان به علت اثرات سم عصبی تولید شده توسط کشند قرمز که از طریق آبششها به بدنشان وارد شده است، به سرعت می میرند.

به علت مرگ سریع ماهیان، این سموم فرصتی برای ذخیره شدن در بافتهای آنها پیدا نمی کنند اما ماهیانی که در معرض تجمعات کمتر این جلبکها و سم حاصل از آنها قرار می گیرند. ممکن است این سم در بافتهایشان نفوذ و در آنها ذخیره شود. شواهد و مدارک جدید از تحقیقات اخیر عنوان می کند که مرگ دلفین ها ممکن است به علت تغذیه از همین ماهیان آلوده که مقداری سم با خود دارند، رخ داده باشد.

تجمع انبوه کشند قرمز به علت اینکه منجر به مرگ و میر و آلودگی ماهیان می شود که قسمتی از زنجیره غذایی انسانی را تشکیل می دهند و باعث تهدید سلامت عمومی می شود. صدفهای خوراکی به علت اینکه مستعد ذخیره میزان زیادی از این سم در بدن خود هستند، می توانند خطرات بیشتری برای انسان داشته باشند.

به علت اثرات اقتصادی و بهداشتی کشند قرمز این مسئله امروزه مورد توجه بیشتری قرار گرفته است و تلاش های بیشتری برای کنترل این پدیده صورت می گیرد البته این کنترل را تنها می توان در محل های محدود همانند حوضچه ها و دریاچه های پرورش ماهی اعمال کرد با این وجود دانشمندان به سختی در حال کار بر روی این پدیده هستند تا شیوه های جدید و موثری برای کنترل آن بیابند.

این سلول های کشند قرمز بعد از اینکه شرایط بیولوژیک ( ارگانیزم) شیمیایی ( طبیعت یا مواد غذایی وارد شده به آب بعلت فعالیتهای انسانی) و فیزیکی ( تجمع و نحوه جابجایی) برای آنها مهیا شد اقدام به گسترش خود کرده و شاید چند صد کیلومتر مربع را فرا بگیرند.

مسئله ای که باید مد نظر قرار گیرد این است که وظیفه ما مشخص کردن عملکرد طبیعی کشند قرمز است و تلاشهایمان جهت کاهش اثرات منفی آن بر روی انسان نباید منجر به صدمات اکولوژیکی بیشتر شود.

* واژه یا اصطلاح کشند قرمز

کشند قرمز یک واژه مصطلح است که استفاده آن به ماهیت پدیده ای که بعنوان یک شکوفایی جلبکی مضر(رشد انفجاری جلبکهای مضر= Harmful Algae Bloom) شناخته می شود، بکار می رود. اصطلاح کشند قرمز به دلایل زیر به مرور توسط محققان مستعمل شده است:

۱- کشند قرمز ضرورتاً قرمز نیست و بسیاری از آنها هیچگاه رنگی ندارند.

۲- آنها هیچ ربطی به تغییرات جزر و مدی ندارند.

۳- طیف گسترده ای از انواع جلبکها دارای شکوفایی هستند که گاهی بیشتر از میزان استاندارد است.

بهتر است که برای درست تر بودن این نامگذاری انواع مضر با نام شکوفایی جلبکهای مضر HAB) =Harmful Algae Bloom) و انواع غیر مضر را به شکل ساده شکوفایی جلبکی (Algal bloom) )بنامیم.

اصطلاح کشند قرمز ( Red Tide ) بیشتر در آمریکا و به منظور توضیح یک نوع خاص از شکوفایی جلبکی که در شرق خلیج مکزیک فراوان است بکار می رود و کشند قرمز فلوریدا خوانده می شود. این نوع از شکوفایی بوسیله نوع خاصی از Dinoflagellate با نام Karenia brevis ایجاد می شود و این پدیده تقریباً بطور سالیانه در آبهای فلوریدا رخ می دهد. این موجودات زنده در طول رشد می تواند دهها میلیون سلول در هر لیتر آب دریا ایجاد کرده و اغلب رنگ آب را بشکل قرمز متمایل به قهوه ای تیره تغییر دهند.

همچنین اصطلاح کشند قرمز عموماً در مورد رشد انفجاری جلبکهای مضر در سواحل شمال شرقی ایالات متحده آمریکا بویژه در خلیج Maine مورد استفاده قرار می گیرد. این نوع از شکوفایی توسط نوع دیگری از Dinoflagellate ها بنام Alexandrium ایجاد می شود. این موجودات زنده تازه روییده صدمات شدیدی را به شیلات در این آبها وارد می سازند که به علت تولید سم، باعث آودگی نرم تنان در آبهایی که تحت تاثیر این جلبکها قرار گرفته اند می شود که تهدیدی برای مسمومیت انسانها در اثر استفاده از این آبزیان است در ایران نیز این پدیده بعلت ترجمه اصطلاح از متون انگلیسی کشند قرمز نام گرفته است.

*علل بوجود آمدن کشند قرمز

کشند قرمز در اثر افزایش مواد غذایی مورد نیاز جلبکها، که معمولا از طریق شسته شدن مزارع و آوردن مواد غذایی به آبها و دفع فاضلاب به دریا رخ می دهد و موجب رشد ناگهانی و انبوه جلبکها می شود. رخ دادن این پدیده در بعضی از محل ها به علل طبیعی است ولی در بعضی از بخش های جهان فراوانی و شدت رشد این جلبکها مربوط به افزایش مواد مغذی در اثر فعالیتهای انسانی است. در دیگر مناطق، این پدیده بصورت فصلی و به علت موقعیت یا شرایط بهتر ساحلی که یک نتیجه طبیعی از جابجایی یا تغییر مسیر جریان های اقیانوسی است رخ می دهد.

رشد فیتوپلانکتون های دریایی بطور کلی بوسیله نیترات و فسفات موجود که به وفور در رسوبات شسته شده از زمینهای کشاورزی و مناطق حاصلخیز ساحلی یافت می شود، تحت تاثیر قرار می گیرد.

آلودگی آبهای ساحلی در نتیجه اعمال انسانی و افزایش منظم دمای آب دریاها بعنوان عامل کمک کننده ای در ایجاد کشند قرمز است. دیگر عامل ها همانند ذرات غنی آهن نفوذ کرده از مناطق بیابانی مانند صحرای بزرگ (بزرگترین بیابان جهان واقع در شمال آفریقا) نقش مهمی در ایجاد کشند قرمز بازی می کنند. بعضی از این جلبکهای انبوه در سواحل اقیانوس آرام به وقوع تغییرات عمده جوی مانند El Nino (پدیده جوی که هر ۳ الی ۵ سال یک بار رخ می دهد و در آن مسیر باد در آبهای اقیانوسی و اقیانوس آرام تغییر کرده و بطور غیر معمولی گرم می شود که باعث تاثیر گذاشتن بر آب و هوای جهان می شود) کمک می کنند.

با این حال هنوز مشخص نیست عامل اولیه ظهور این شکوفه ها و نقش انسان و عامل های طبیعی در شکل گیری این پدیده چیست. همچنین مورد شک است که آیا افزایش حاضر در فراوانی و شدت شکوفایی جلبکها در بخش های مختلف جهان واقعا افزایش این پدیده است یا اینکه مربوط به افزایش تلاش برای مشاهده و پیشرفت انواع شیوه های شناسایی است.

* نکات قابل توجه

– هیچ مرگ انسانی مرتبط با کشند قرمز گزارش نشده است، اما مردم ممکن است سوزش و ناراحتی تنفسی را (سرفه، عطسه، ریزش اشک از چشم) هنگامیکه کشند قرمز سواحل را فرا گرفته است و باد ذرات سمی دفع شده از آنها را به ساحل می آورد، تجربه کنند.

– شنا کردن هیچ اشکالی ندارد اما سوزش و سوختگی پوست در بعضی از قسمتها که تراکم کشند قرمز بسیار بالاست ممکن است بوجود آید.

– مدت دوام این پدیده بستگی به عوامل زیادی از جمله مواد غذایی موجود و نور خورشید، دمای آب، تغییر در باد و رقابت با دیگر انواع و تغذیه شدن بوسیله زئوپلانکتونها و ماهی های کوچک دارد.

– نگرانی های ناشی از سم کشند قرمز بیشتر بخاطر این است که امکان بروز paralytic shellfish poisoning وجود دارد.

* سوالاتی که ممکن در مورد کشند قرمز پرسیده شود:

۱- کشند قرمز چیست؟

حاصل جمع شدن انبوه (شکوفایی) جلبکهای سلولی ریز می باشد و معمولاً در آبهای شور و گرم یافت می شوند. البته امکان وجود آنها در دماهای پایین تر نیز وجود دارد. کشند قرمز پدیده ای طبیعی است که ارتباطی به آلودگی بوجود آمده توسط بشر ندارد در تجمعات بالا ممکن است سطح آب قرمز تیره شود البته ممکن است رنگ آنها از سبز تا زرد نیز متغیر باشد یا اصلا رنگی نداشته باشند. هیچ کس نمی تواند پیش بینی کند که کشندهای قرمز چه زمانی و در کجا ظاهر شده و چه مدت دوام خواهند داشت. آنها توسط متغیرهای زیادی ازجمله آب و هوا و جریانات دریایی تحت تاثیر قرار می گیرند.

۲- آیا کشند قرمز طبیعی است؟

سوالات زیادی در این زمینه و پاسخ های کمی برای آنها وجود دارد. کشند قرمز برای هزاران سال رخ داده است. بخاطر بسپارید که زئوپلانکتونهای بزرگتر مانند krill و anchovy از این جلبکهای میکروسکوپی تغذیه می کنند، و به نوبه خود هر جانور آبزی دیگری از ماهیان و شیرهای دریایی تا وال ها در اقیانوس نیز از آنها تغذیه می کنند. فیتوپلانکتون غذای پایه در اقیانوس است و وجودش هم ضروری و هم طبیعی است با این وجود دانشمندان نگران افزایش بی رویه آنها هستند خصوصا نوع سمی آنها که اخیراً در سراسر دنیا و در نواحی که قبلا هرگز وجود نداشته است در حال شکل گیری و رخ دادن است. افزایش کشند قرمز به فعالیتهای انسانی که منجر به افزایش مواد مغذی موجود در آب می شود مربوط است.

۳- علائم ناشی از PSP) paralytic shellfish poisoning ) چیست؟

این علائم شامل خارش و بی حسی در لبها، زبان و دست و پاها، بی حالی، سرگیجه و یا لرزش، تهوع و اسهال است. در موارد حاد حملات تنفسی و مرگ می تواند اتفاق بیافتد. در صورت مشاهده علائم این چنینی سریعاً با اورژانس تماس بگیرید یا در صورت در دسترس نبود تلفن خود را به اولین مرکز درمانی برسانید.

شخص مصدوم ممکن است نیاز به تنفس مصنوعی و CPR داشته باشد. در اکثر موارد بیمار بعد از درمان سلامت کامل خود را بازیافته است. فراموش نکنید که در صورت بروز حوادث این چنینی حتما سازمانهای مرتبط مانند محیط زیست و… را مطلع سازید.

۴- چگونه کشند قرمز زندگی انسان را تحت تاثیر قرار می دهد؟

سوزش چشم ها، بینی، خارش گلو و لب ها از علائم عمومی است که در طول وقوع پدیده کشند قرمز مشاهده می شود. امواج، باد و پروانه قایق ها در جاهایی که کشند قرمز دارای تراکم بالا است منجر به پخش شدن ذرات سمی به هوا شده که در اثر وزش باد باعث ایجاد مشکلاتی برای مردم ساحلی می شود. افرادی که دچار بیماری های تنفسی نظیر برونشیت‌، آسم و آمفیزم هستند ممکن است دچار حملات تنفسی شوند باید از حضور در این محل ها خودداری کنند یا حداقل از ماسک استفاده نمایند.

این افراد بهتر است همیشه زمانی که باد از ساحل به دریا می وزد به ساحل بروند و حتما اسپری مخصوص تنفس خود را همراه داشته باشند. این علائم معمولا بعد از ۲۴ ساعت از زمانی که فرد محل مزبور را ترک می کند بر طرف خواهد شد می توانید. اخبار هواشناسی را دنبال کنید و زمانی که باد از دریا به ساحل می وزد برای گذراندن اوقات و تفریح به ساحل نروید.

۵- کشند قرمز چگونه زندگی دریایی را تحت تاثیر قرار می دهد؟

از طریق تولید سم موثر بر اعصاب که مانع از تغذیه صدف دارانی مانند oyster، clam ، mussel و دیگر صدفها و حلزونهای خوراکی می شود البته این سم مهلک بیشتر در بدن نرم تنان ذخیره می شود و سخت پوستان از آن مصون هستند.

۶- آیا کشند قرمز غذاهای دریای را تحت تاثیر قرار می دهد؟

خیر با توجه به تفاوتهای موجود بین انواع و نقش آنها در زنجیره غذایی، بسیاری از انواع غذاهای دریایی در طول پدیده کشند قرمز کاملا سالم هستند.

۷- آیا پختن راه مناسبی برای از بین بردن آلودگی این غذاهای دریایی است؟

خیر. پختن نرم تنان آلوده باعث از بین رفتن آلودگی آنها برای مصرف نمی شود. سم در بافتها باقی خواهد بود و امکان ایجاد مسمومیت وجود دارد.

۸- چه چیزی سالم است؟ چه چیزی ناسالم است؟

میگو، خرچنگ، حلزونهای صدف دار و خرچنگهای دریایی در طول وجود پدیده کشند قرمز جهت صید و مصرف تا زمانی که این سخت پوستان سم تولید شده بوسیله کشند قرمز را در بافتهای سخت یا گوشتی خود ذخیره نکرده باشند هیچ مشکلی ندارد، البته پیشنهاد می شود جگر، اعضا یا دیگر بافتهای نرم این سخت پوستان را مصرف نکنید. ماهیچه یا گوشت ماهی های صید شده تازه در زمان وجود کشند قرمز برای خوردن مشکلی ندارد اگر چه شواهدی از اثرات مضر بر روی انسان بواسطه مصرف ماهی گزارش شده است.

Oyster، clam، mussel و دیگر صدفها و حلزونهای خوراکی برای صید و مصرف در زمان وجود کشند قرمز بخاطر مستعد بودن آنها برای آلودگی توصیه نمی شود. این مسئله تا زمانی که اداره محیط زیست و شیلات و یا دیگر سازمانهای مسئول اعلام نکرده اند که آبها از وجود پدیده کشند قرمز عاری شده است و نرم تنان از وجود مواد سمی پاک شده اند به قوت خود باقی است که معمولا چند هفته بعد از پایان پدیده کشند قرمز است.

۹- از کجا بفهمیم که نرم تنان خوراکی آلوده هستند یا خیر؟

در این مورد شما باید به سازمانها و مقامات مسئول اطمینان کنید و مطمئن باشید که اجازه وارد شدن مواد غذایی آلوده به بازار داده نمی شود یا به سادگی از خیر خوردن این غذاها بگذرید.

۱۰- آیا می توان به ساحل بروم؟ شنا کنم؟ چه اتفاقی می افتد اگر در حین شنا کمی از آب را بخورم؟

شنا کنید و از سواحل خلیج لذت ببرید شنا کردن و گذراندن اوقات در ساحل هیچ خطری برای شما ندارد هرچند بعضی از مردم سوزش های پوستی بعد از شنا در محل وقوع کشند قرمز را گزارش کرده اند. البته باید بخاطر داشته باشید که مرگ و میر ماهیان و مشکلات تنفسی همیشه به علت وجود کشند قرمز نیست با این وجود عقل سلیم حکم می کند که در صورت ایجاد مشکل و ناراحتی برای شما در نزدیکی پدیده کشند قرمز آن محل را ترک کنید. در واقع شما می توانید با اطمینان به شنا بپردازید زیرا PSP اثری روی شناگران ندارد. این سم تنها زمانیکه دارای غلظت بالایی باشد خطرناک است اما بر روی پوست و بدن عریان تاثیری ندارد و در نهایت این سم آنقدر در مقدار آب فرو برده شده توسط شناگر زیاد نیست که خطری برای او داشته باشد.

*و اما یادآوری چند موضوع مهم

در پایان باید به این نکته توجه کرد که وظیفه ارگانهای مربوطه در رابطه با اطلاع رسانی پیرامون وجود کشند قرمز حکم می کند اطلاعات مفیدی در زمان وقوع این پدیده در اختیار مردم و خصوصاً ساکنان بندری قرار دهند تا علاوه بر اینکه مانع از مشکلات احتمالی می شوند نگرانی های بی مورد مردم را نیز از بین ببرند.

در این زمینه رسانه های گروهی نقش مهمی را بازی می کنند که متاسفانه در کشور ما تنها در حد تیتر های خبری و تهیه گزارشی از وقوع این پدیده و مرگ و میر آبزیان اکتفا شده است و هیچ گونه اطلاعات علمی در اختیار عموم مردم نیست. این مسئله همکاری و تلاش بیشتر سازمانهای مسئول را می طلبد. به عنوان یک پیشنهاد ذکر می کنیم که حداقل ایجاد یک خط تلفن گویا که اطلاعات مفید و علمی را در اختیار عموم قرار دهد می تواند بسیار موثر باشد البته شماره این خط تلفن باید از طریق رسانه های گروهی در اختیار مردم قرار گیرد و تنها به راه اندازی آن اکتفا نکرد.