شناخت دستگاه گوارش گاو می تواند به تامین نیازهای تغذیه ای گاو کمک زیادی کند.
ترتیب معکوس
لوله هضمی گاو شامل دهان، مری، بخش های معده ای، روده باریک و روده بزرگ است. به طور کلی، معده نشخوارکنندگان ۷۵ درصد حفره شکمی آنها را تشکیل می دهد. هرچه پیش می رویم، طی اتفاقات زیاد گوارشی گاو می آموزیم که خوراک در طول معده چهار قسمتی گاو به صورت الفبای معکوس حرکت می کند.
شکمبه یا محفظه تخمیر
شکمبه که در طرف چپ گاو قرار دارد، بزرگترین بخش ۴ قسمتی معده است. شکمبه توسط چهار شیار به چندین قسمت تقسیم می شود. شیارها انقباض های افقی را شکل می دهند که شکمبه را به دو کیسه مشخص تقسیم می کند. شکمبه، بسته به اندازه و نژاد گاو می تواند مقدار ۱۰۰ تا ۲۰۰ لیتر مواد را در خود نگهداری کند و به خاطر این ظرفیت نگهداری، به عنوان انبار و محفظه تخمیر خوراک عمل می کند. بیشترین میزان تخمیر خوراک و جذب مواد مغذی در ناحیه شکمبه و نگاری اتفاق می افتد.
یک جمعیت میکروبی در شکمبه، شامل باکتریها، قارچها و پروتوزوآها، خوراک تغذیه شده حیوان را هضم و یا تخمیری می کنند. شرایطی که در شکمبه وجود دارد برای رشد میکروبها مطلوب می باشد. شکمبه بیشترین میزان اسیدهای چرب فرار (یعنی منبع اولیه انرژی نشخوارکنندگان) که از تخمیر کربوهیدراتها توسط میکروبها تولید می شود را جذب می کند. جذب اسیدهای چرب فرار و سایر محصولات حاصل از هضم، از طریق رسیدن جریان خون به دیواره های شکمبه افزایش می یابد. بیشتر قندها در شکمبه هضم می شوند، در حالی که بعضی از پروتئینها ممکن است به سایر قسمت های معده بروند. زائده های ریزی به نام پرز (پاپیلا) سطح ظرفیت جذب شکمبه را افزایش می دهند.
شکمبه همواره در حال انتقال و جابجایی است. گاو های سالم در هر دقیقه ۱ تا ۲ انقباض شکمبه دارند. انقباض های شکمبه محتویات شکمبه را مخلوط می کند، میکروبها را در تماس با خوراک ها قرار داده، مواد جامد شناور را کاهش داده و مواد را به خارج از شکمبه حرکت می دهد.
نگاری، چهل خانه، شان کندوی عسل
نگاری یک ساختار کیسه مانند در قسمت قدامی حفره بدنی است. بافت های آن به صورت یک شبکه شبیه شان کندوی عسل است. خوراک های سنگین یا متراکم و اشیاء فلزی که توسط گاو خورده شده در این قسمت میافتند. نگاری در نزدیکی ناحیه قلب قرار دارد. اشیا تیز که خورده می شود میتواند این بافت را تخریب و بیماریهای داخلی ایجاد کند. در صورتی که مشکل توسط مگنت آهن ربا و یا جراحی جلوگیری و یا کنترل نشود، می تواند ایجاد عفونت کند و منجر به مرگ دام شود. شکمبه و نگاری، اغلب به عنوان یک عضو واحد (reticulorumen) در نظر گرفته می شوند و بطور ناقص توسط یک لایه بافت جدا می شوند.
هزارلا
این عضو دارای شکل کروی و بافتهای برگی شبیه صفحات کتاب است. هزارلا آب و سایر مواد را از محتویات هضم شده جذب می کند. مواد خوراکی بین لایه ها بیشتر از سایر قسمت ها خشک می شوند. در این قسمت تا ۱۰۰ لایه همراه با پرزهای (پاپیلاهای) کوچک را می توان یافت. در یک گاو کاملا رشدکرده، اندازه هزارلا به اندازه یک توپ بسکتبال است.
شیردان، معده حقیقی
این قسمت تنها بخشی است که دارای پوشش غده ای است. اسید کلریدریک و آنزیمهای هضمی مورد نیاز برای تجزیه خوراکها به داخل معده ترشح می شود. شیردان قابل مقایسه با معده غیر نشخوارکنندگان است. شیرابه ای که با pH برابر۶ وارد این معده می شود به سرعت توسط اسید ترشح شده به سطح pH برابر ۵/۲ تنزل می کند. پروتئین عبوری و پروتئین میکروبی به سمت معده و روده کوچک برای هضم و جذب منتقل می شوند.
خوراکی که از شرایط هضم معده فرار می کند به دو عضو دیگر یعنی روده کوچک و روده بزرگ وارد می شود.
روده باریک
اندازه روده باریک در حدود ۲۰ برابر طول حیوان است (۳۹ متر طول و ۵ سانتی متر قطر). روده باریک شامل ۳ قسمت است: دئودنوم، ژوژنوم و ایلئوم. روده کوچک ترشحات پانکراس و صفرا را دریافت کرده و هضم و افزایش pH از سطح ۵/۲ به ۷ یا ۸ را تسهیل می سازد. فرآیند هضم در این قسمت کامل می شود و مواد مغذی از طریق ویلی های روده کوچک (زائده های انگشتی کوچک) جذب می شود. بیشتر هضم و جذب چربی در روده باریک اتفاق می افتد.
روده بزرگ
روده بزرگ آخرین بخش لوله گوارش است که از طریق آن خوراکهای هضم نشده عبور می کند. مقداری از هضم باکتریایی خوراکهای هضم نشده در اینجا اتفاق می افتد، اما جذب اساسی آب حاصل از فعالیت هضمی در روده بزرگ اتفاق می افتد.
تکامل دستگاه گوارش زمان بر است
در چند هفته اول زندگی، شکمبه، نگاری و هزارلای گوساله تکامل نیافته است. برخلاف گاوهای بالغ، در گوساله، شیردان بزرگ ترین بخش معده را تشکیل می دهد که ۵۰ تا ۷۰ درصد کل معده را در بر می گیرد. در این مرحله از زندگی، شکمبه دارای عملکرد محدودی است. شیر از طریق ناودان مری و عبور مستقیم به سمت شیردان عبور می کند.
تا زمانی که گوساله شیر مصرف می کند، شکمبه تکامل می یابد، وقتی که گوساله شروع به مصرف کنسانتره و علوفه می کند، یک جمعیت میکروبی در شکمبه مستقر می شود و پرزهای شکمبه توسعه پیدا می کنند. در سن ۸ هفتگی گوساله، شیردان فقط ۳۰ درصد کل فضای معده را تشکیل می دهد. شکمبه گوساله در حدود ۳ ماهگی همانند گاو بالغ فعال می شود.
شناخت نقش هر یک از بخشهای معده در گوارش و هضم، می تواند به تامین نیازهای تغذیه ای گاو کمک زیادی کند.